In zijn Edito van 4 maart 2025 doet BRUZZ-redacteur Bram Van Renterghem enkele boude uitspraken over – onder andere – de link tussen migratie en armoede. Hij stelt dat, als je Brussel terug wilt laten floreren, je niet anders kan dan van je hart een steen te maken. Het ‘beperken van de instroom’ van nieuwkomers door hen vijf jaar te laten wachten op een leefloon of andere vormen van sociale bijstand, beschouwt hij als een van de ‘noodzakelijke’ maatregelen om de draagkracht van Brussel te garanderen. Hij gaat er gemakshalve van uit dat er een rechtstreeks en oorzakelijk verband bestaat tussen de verpaupering van Brussel en migratie, maar levert daar geen bewijzen voor aan. Ook gaat hij er losjes vanuit dat de strenge maatregelen uit het federale regeerakkoord de draagkracht van Brussel kunnen en zullen verhogen. Deze twee aannames lijken ons voornamelijk op buikgevoel en populaire veronderstellingen gebaseerd. We gaan hier graag even wat dieper op in.

Een ‘ongemakkelijke waarheid' noemt Van Renterghem deze stelling. Als hij spreekt over migratie heeft hij het vooral over nieuwkomers, maar verder treedt hij niet in detail over wat hij precies verstaat onder migratie. Zijn volgens hem alle vormen van migratie potentiële bijdragers aan de verpaupering van Brussel of slechts bepaalde subvarianten? En indien het laatste wat zijn dan de ‘problematische migranten’.

We kunnen ons niet onttrekken aan het gevoel dat Van Renterghem wat last heeft van verwarring tussen de begrippen consequentie, co-relatie en co-existentie. Ja, er is een verband te leggen tussen armoede en migratie. Er leven verhoudingsgewijs meer mensen met een migratieachtergrond in armoede dan autochtone Belgen. Dat wil echter niet zeggen dat je zo maar kan stellen dat migratie op zich armoede veroorzaakt. Armoede is een complex gegeven waarbij zowel individuele kenmerken als structurele vormen van maatschappelijke ongelijkheid op elkaar inspelen.
Zo heerst er in ons land op dit moment een grote huisvestingscrisis. Wonen wordt steeds duurder. Mensen met een laag inkomen zijn hier sowieso al de dupe van, maar als je daarbovenop een vreemde naam hebt en/of de taal nog niet goed beheerst wordt een degelijke en betaalbare woning nagenoeg onbereikbaar. Het aanbod dat rest - schimmige en vaak beschimmelde krotten in handen van huisjesmelkers - bevindt zich voornamelijk in de steden, met Brussel op kop. Hier is niet migratie de grondoorzaak van de miserie waar mensen in terecht komen, maar krapte en discriminatie op de woningmarkt.

Van Rentergehem verwijst ook naar de “instroom van asielzoekers” waar Brussel onder gebukt gaat. Wij zijn zelf van mening dat niet zo zeer het feit dat mensen asiel aanvragen in ons land problematisch is voor de draagkracht van Brussel, maar eerder het reeds jaren aanslepende falen van ons opvangbeleid. Mensen in nood worden, soms maanden, aan hun lot overgelaten in de straten van Brussel. Ze vervoegen daar de rangen van de gestaag groeiende populatie thuisloze personen en dragen zo ongewild bij aan het dichtslibben van de opvangstructuren. Hun asielprocedure loopt daarbij ook vertraging op en hun kansen op succesvolle integratie in de maatschappij verkleinen. De draagkracht van Brussel is veel meer gebaat met een performant en menselijk opvangbeleid waarbij asielzoekers tijdens hun procedure - zoals het hoort- verspreid over het hele land worden opgevangen, dan met het inperken van rechten van reeds erg kwetsbare mensen.

Brussel is geen eiland. De problemen van onze hoofdstad kan je niet los van de rest van het land bekijken. We verwezen hierboven al naar de natiebrede huisvestingscrisis die mensen in precaire omstandigheden naar grootstedelijke krotten en kraakpanden drijft. Wij horen in onze verenigingen ook vaak verhalen van thuisloze personen, die door lokale hulp- en dienstverleners in Vlaanderen en Wallonië naar Brussel worden ‘doorgestuurd’, omdat daar ‘meer mogelijkheden’ zouden zijn voor hen. Als we de draagkracht van Brussel bespreekbaar willen maken, moeten we ook de rol van de andere regio’s hierin durven benoemen.

Van Rentergem neemt in zijn stuk kritiekloos aan dat de maatregelen die de Arizona regering voorstelt de situatie van Brussel zullen verbeteren. Hij toont begrip voor verzet hiertegen, omdat hij inziet dat deze maatregelen de concrete leefsituatie van heel wat mensen zal verslechteren, maar beschouwt dit als een noodzakelijk kwaad. Collateral damage dus, spijtig, maar niets aan te doen.

Het inperken van de werkloosheid in tijd verdedigt hij door te stellen dat Brussel meer werklozen heeft dan Parijs en Amsterdam en dat we werkloosheid niet als een fataliteit mogen beschouwen. Wat de werkloosheidsgraad betreft, dergelijke cijfers zeggen niets over de oorzaken achter de werkloosheid of de omstandigheden van wie wel aan het werk is. Internationale contexten zijn vaak erg moeilijk te vergelijken, dus daar willen we hier verder niet op ingaan. Waar we het absoluut volmondig mee eens zijn is dat een hoge Brusselse werkloosheidsgraad geen natuurwet of fataliteit is. Mensen in armoede duwen is echter geen oplossing, de achterliggende oorzaken van die werkloosheid (op individueel, maar ook op structureel niveau) moeten aangepakt worden.

Wat de toekomstige federale maatregelen mbt nieuwkomers betreft ziet Van Renterghem alle heil bij het potentiële ontradingseffect dat deze zouden moeten hebben. We ontnemen mensen die hier al zijn rechten om de instroom te beperken, dat is het idee. Hij geeft zelf aan dat het nog moet blijken of ontrading werkt. De feiten leren ons echter nu al dat een harde aanpak van nieuwkomers geen noemenswaardig ontradingseffect heeft. Een perfect voorbeeld daarvan is het nu al 3-jaar durende niet-opvangbeleid van asielzoekers. Ondanks deze rechten inperkende ‘maatregel’ blijven mensen op de vlucht ons land binnenkomen. De instroom beperken met dat soort maatregelen is niet alleen mensonterend en een schending van het internationaal recht, maar gaat ook volledig voorbij aan de mondiale dynamiek.

Niet alleen zullen deze ‘strenge maatregelen’ niet zomaar de instroom van nieuwkomers inperken, wij vrezen dat ze zelfs extra problemen zullen veroorzaken die Brussel nog dieper het moeras zullen induwen.
Toekomstige nieuwkomers zullen vijf jaar moeten wachten voordat ze recht hebben op een leefloon of gelijk welke andere vorm van sociale bijstand. Dit ontneemt mensen de kans zich te ontwikkelen. Zonder basisinkomen kan niet verwacht worden dat mensen de mentale en financiële ruimte (en de letterlijke tijd) zullen kunnen vrijmaken om in te zetten op inburgering en het leren van de taal of om jobcompetenties aan te leren. Je creëert met andere woorden de kwetsbaarheid die je wil aanpakken.
Ook het falend opvangbeleid (of het bewust niet-opvangbeleid) verkleind de kansen op succesvolle integratie van wie uiteindelijk wel een verblijfsstatuut kan bemachtigen. Onderzoektoont aan dat wie opvangproblemen had in afwachting van asieltoekenning, als erkend vluchteling minder gezond is, minder snel de taal leert en moeizamer participeert aan de arbeidsmarkt. De plannen in het regeerakkoord om het aantal kwalitatieve opvangplekken voor asielzoekers nog verder af te bouwen schijnen hier nog een extra cynisch licht op.

Al deze maatregelen verhogen niet alleen het risico op armoede bij tegenslag, ze dwingen mensen richting ‘overlevingsjobs’ vaak slecht betaald, onder hun capaciteiten, of ver van hun interesses. Dit is nefast voor zowel de personen zelf, de werkgever als de maatschappij.

Maak van migratie het kloppend hart van de heropleving van Brussel

Bijzonder problematisch aan dit edito is de onderliggende aanname dat migratie een bedreiging voor de draagkracht van een samenleving is. Nochtans kan het omgekeerde zeker ook waar zijn in een context die smeekt om arbeidskrachten. Politieke keuzes zijn hier de bepalende factor. Dit werd bijvoorbeeld aangetoond voor Spanje, dat een ander migratiebeleid voert. Op dit moment zijn er in ons land echter, naast asielaanvragen, voor niet EU-burgers weinig legale toegangspoorten.

Wetenschappelijk onderzoek en ervaringen op het terrein leren ons dat het huidig migratiebeleid armoede produceert. Noem het gerust een ‘ongemakkelijke waarheid’, maar verdere verstrengingen zullen de armoede alleen maar verder doen toenemen. Niet het beperken van de ‘instroom’ is de oplossing voor de Brusselse draagkracht, wel het aanpassen van de migratiewetgeving aan de huidige maatschappelijke realiteit en het bieden van kansen aan nieuwkomers.